Volgens meerdere onderzoeken is de kwaliteit van onze drinkwaterbronnen in gevaar. De bronnen raken door menselijk toedoen steeds meer vervuild. “Het is twee voor twaalf”, zegt Peter van der Velden, voorzitter van de Vereniging van drinkwaterbedrijven.
In 1851 tieren infectieziekten, zoals buiktyfus en cholera, welig in Nederland. Ze woelen steden volledig om en kosten vele mensenlevens. Oorzaak? Vervuild drinkwater. Alleen weet de bevolking dat zelf op dat moment nog niet. Drinkwaterfacilitering is geen taak van de overheid. En dus hijsen stedelingen het water – zonder enige bacteriologische kennis – uit de grachten. Over het feit dat de gracht ook gebruikt wordt als het afvoerputje van het riool, haalt iedereen zijn schouders op. Met een handvol drinkwaterputten gaat men ook al niet hygiënisch om, in sommige putten sijpelt er rioolwater naar binnen.
Op een zonnige dag zit schrijver en advocaat Jacob van Lennep te werken in de tuin van zijn buitenhuis ‘Manpad’ in Heemstede. Zijn vrouw schenkt hem een vers glas duinwater in dat ze uit de plaatselijke pomp had gehaald. Van Lennep krijgt een idee: hij wil het schone duinwater gaan leveren aan Amsterdam. Hij richt de Amsterdamsche Duinwater-Maatschappij op. Vanaf 1853 pompt de maatschappij het duinwater naar de hoofdstad. Nu, 150 jaar later, zijn deze waterleidingduinen nog steeds de belangrijkste drinkwaterbron voor Amsterdam en omgeving, maar worden ook hier steeds vaker verontreinigingen aangetroffen.
Wingebieden
De Amsterdamse Waterleidingduinen – intussen een beschermd natuurgebied – waren de eerste grootschalige drinkwaterbronnen van Nederland. Inmiddels zijn er 215 andere wingebieden bijgekomen. Daarvan wordt 40 procent gewonnen uit oppervlaktewater. Deze innamepunten liggen voornamelijk in West- Nederland. Waterbedrijven winnen het water uit de Rijn, het IJsselmeer en de Maas, die gevoed worden door neerslag en grondwater uit Nederlands grondgebied, maar ook door de aanvoer vanuit Duitsland, België, Luxemburg, Frankrijk, Zwitserland, Liechtenstein, Oostenrijk en Italië.
55 procent van het drinkwater wordt geproduceerd uit grondwater, wat voornamelijk wordt gewonnen op locaties in Oost en Zuid Nederland. Dit grondwater is enkele jaren tot decennia, eeuwen of zelfs millennia oud. Verontreinigingen in grondwater komen daardoor in mindere mate voor. De rest van het drinkwater, zo’n 5 procent, wordt geproduceerd uit oevergrondwater. Dit grondwater komt uit de directe omgeving van rivieren. Het geïnfiltreerde oppervlaktewater wordt na een korte reistijd door de ondergrond opgepompt en gezuiverd tot drinkwater.
Bron: KWR
Uit recent onderzoek van het RIVM blijkt dat in meer dan de helft van deze 216 winningen nu, of in de nabije toekomst, problemen met de waterkwaliteit of de beschikbare hoeveelheid zijn. Het instituut vond in 135 van deze winningen stoffen die dit nog ongezuiverde water vervuilen. Het gaat om medicijnresten, gewasbestrijdingsmiddelen, industriële afvalstoffen en drugsafval. Volgens Annemarie van Wezel, hoogleraar milieu-ecologie van de Universiteit van Amsterdam, scoort Nederland binnen Europa slecht op het gebied van waterkwaliteit. “We zijn het slechtste jongetje van de klas. En dat terwijl we toch een prachtig waterland zijn.”
Van Wezel refereert aan de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), de belangrijkste richtlijn voor waterkwaliteit. Nederland heeft zich gecommitteerd aan de KRW-doelen die voor 2027 gehaald moeten zijn. Om deze hoge doelen te halen is steeds meer inspanning en geld nodig. Het is nog maar de vraag of dat gaat lukken. Van Wezel: “De vervuiling valt te verklaren door de stroom stoffen die we via onze rivieren vanuit elders binnenkrijgen. Een andere belangrijke verklaring voor de hardnekkige vervuiling in het water is het feit dat we in ons land zowel veel industrie als landbouw op een relatief kleine oppervlakte hebben.”
In 2019 bestudeerde KWR Watercycle Research Institute ook de kwaliteit van Nederlandse drinkwaterbronnen. De studie volgde na signalen van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), die stelde dat de ontwikkeling van de kwaliteit van de drinkwaterbronnen zorgen baart. KWR zag een groeiend aantal stoffen en de concentraties van nieuwe opkomende stoffen in onze drinkwaterbronnen belanden. Deze stoffen drukken op de kwaliteit van het water. Peter van der Velden, voorzitter van de Vereniging van waterbedrijven (Vewin), overhandigde de studie destijds aan Cora van Nieuwenhuizen, de toenmalige minister van Infrastructuur en Waterstaat.
“Maatregelen om de kwaliteit te verbeteren zijn absoluut noodzakelijk”, zegt Van der Velden. “Ondanks de bedreigingen is het drinkwater in Nederland nog altijd van hoge kwaliteit. Maar die goede kwaliteit staat onder druk doordat er steeds meer middelen in het water komen.” Van der Velden pleit voor een beter bescherming van de bronnen. “Het lozen van chemicaliën, microplastics, bestrijdingsmiddelen en meststoffen wordt nog steeds gedoogd. We sluiten onze ogen voor de gevolgen voor de langere termijn! We praten er al jaren over, maar het neemt alleen maar toe! De vraag is: hoe lang blijven we nog polderen op het dossier verontreinigende stoffen?”
Ook de waterschappen, die verantwoordelijk zijn voor het zuiveren van rioolwater en het bewaken van de oppervlaktewaterkwaliteit, zien een negatieve trend. “Wij zien echt dat er steeds meer stoffen in het water komen en ook veel stoffen waar we nog heel weinig van weten”, stelt Sander Mager, bestuurder van de Unie van Waterschappen. “Stoffen die we misschien nog niet eens goed kunnen detecteren. Laat staan dat je die dan goed zou kunnen zuiveren. Doordat er verschillende stoffen in het water komen, zijn er ook in het milieu ongewenste effecten. Want die stoffen kunnen samen extra giftig zijn.”
Ondanks dat drinkwaterbedrijven veel geld en moeite steken in zuiveren, worden er lage concentraties stoffen in ons drinkwater gevonden die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Denk bijvoorbeeld aan het gewasbestrijdingsmiddel glyfosaat en chemische, kankerverwekkende stoffen zoals chroom-6 en PFAS. Laatstgenoemde werd onlangs nog gevonden in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Veel van deze stoffen blijken na verloop van tijd gevaarlijker voor onze gezondheid dan gedacht. Hierdoor zijn overheidsinstanties genoodzaakt om keer op keer normeringen aan te scherpen.
Daarnaast draagt volgens het RIVM klimaatverandering ook bij aan de verslechtering van de waterkwaliteit. Het instituut schrijft dat door de droge, warme zomers van 2018 en 2019 de beschikbaarheid en kwaliteit van grondwater en oppervlaktewater voor drinkwater onder druk kan komen te staan. De laatste jaren is er minder water beschikbaar geweest. Door de droogte waren rivierafvoeren lager, met als gevolg stijgende concentraties vervuilende stoffen oppervlaktewateren. Hierdoor moesten waterbedrijven voortdurend meer inspanningen leveren om schoon en betrouwbaar drinkwater te produceren.
Ondertussen wordt er gesproken over alternatieve manieren om drinkwater te winnen. Bijvoorbeeld met het gebruik van regenwater, afvalwater of industriële afvalwaterzuiveringsinstallaties. Zelfvoorzienende installaties, zoals het volledig autonome systeem van het Internationale Ruimtestation, behoren ook tot de mogelijkheden. Net zoals het zuiveren van zeewater, brak water of polderwater. Het zijn oplossingen die nog in de kinderschoenen staan en op dit moment kostbaarder zijn dan het huidige centrale systeem. Maar dat er iets moet veranderen lijkt een uitgemaakte zaak. “Water wordt een van de meest urgente vraagstukken van de toekomst”, zegt Van der Velden.
Wil jij er zeker van zijn dat jouw drinkwater vrij is van verontreinigingen? ZeroWater verwijdert schadelijke stoffen uit kraanwater, zoals chroom-6, kalk, glyfosaat, chloor en PFAS (PFOS/PFOA).
Interesse? Neem een kijkje in onze webshop.
